Laurens van der Zee -- Dichter

Onder de titel "In Wageningen begraven" hield museum De Casteelse Poort van 1 februari tot medio oktober 2008 een expositie over de geschiedenis van het begraven in Wageningen.
Om de bezoekers van deze degelijke tentoonstelling een beetje te prikkelen zijn in het toegangsportaal van de expositiezaal op de eerste verdieping mijn rouwadvertenties opgehangen. Ze waren door medewerkers van het museum opgemerkt toen ik ze in samenwerking met Robbert Kamphuis in september 2007 exposeerde in de Flex Expo, de toenmalige galerie van het Platform Beroepskunstenaars Wageningen, tijdens de expositie "Holland2050". Voor het verhaal achter de rouwadvertenties verwijs ik naar de tekst over mijn installatie Rouwadvertenties Holland2050 op deze site. Ook in de Casteelse Poort is een dergelijke toelichting geplaatst. De expositie heeft veel bezoekers getrokken, mijn rouwadvertenties hebben nogal wat losgemaakt. Dat was al zo vlak na de opening, toen medewerkster Melanie Gijsbers en ik te gast waren bij de lokale omroep in Ede. Net als bij het hoorspel van Orson Welles zijn toen diverse mensen geschrokken van de rouwadvertentie die de presentatrice bij wijze van inleiding voorlas.

Speech bij de opening van de expositie

Bij de opening op 1 februari hield de voorzitter van het Museum, Jean Gardeniers, een inleiding. Daarna hield ik als exposant van de rouwadvertenties een speech. Hieronder een ingekorte weergave:

"Dames en Heren, aan de wand van een bureau in Amsterdam waar ik geregeld kom als free-lance voorlichter over de VN-organisatie UNESCO, hangt een grote kaart van Amsterdam aan de muur. Ook als u die stad minder goed kent kunt u zich voorstellen hoe zo'n kaart er uit ziet: oranjeachtig voor de bebouwing, groen voor de parken, rood of zwart voor de wegen en blauw voor het vele water: de Amstel, het IJ, de meren, grachten en kanalen. Maar weet u hoe de begraafplaatsen, die enorme Oosterbegraafplaats, het prachtig gelegen Zorgvlied, eruit zien? Die hebben geen kleur, ze zijn wit. "Logisch want de kleur van de dood", zegt de Afrikaan. Maar wij zien dat anders, of, beter gezegd, wij weten niet precies hoe we het moeten zien. Terra incognita, zo heetten vroeger de witte plekken op de kaart. En al kennen we natuurlijk die begraafplaatsen wel, ze zijn immers tot op de millimeter in kaart gebracht en het zijn bedrijven net als andere, toch is die oningekleurdheid frappant. Alsof we moeten zeggen, net als die cliché-uitdrukking in condoleances: "Er zijn geen kleuren voor om deze begraafplaats te beschrijven".

Zover was ik gekomen toen de kaart begon te bewegen. Het oppervlak begon te trillen en ik zag mensen als knikkers richting begraafplaatsen rollen, sterker nog, als door een stofzuiger aangezogen verdwenen ze er in. Na een tijdje was heel Amsterdam leeg. Het was doodstil. Ergens in een hoekje hoorde ik misschien een baby huilen. Misschien, want het kon ook van buiten zijn. Ademloos zat ik daar te kijken. Het leek wel of ik Vasalis was:

Ik droomde, dat ik langzaam leefde...
langzamer dan de oudste steen.
Het was verschriklijk: om mij heen
schoot alles op, schokte of beefde,
wat stil lijkt.
[...]

M. Vasalis (M. Drooglever Fortuyn - Leenmans)
Uit: Parken en woestijnen, Den Haag, 1940.

Deze dichteres en psychiater is een van mijn favorieten. Ze leefde van 1909 tot 1998 en debuteerde in 1940 met de bundel Parken en woestijnen, waarin dit gedicht, Tijd, staat.

Aan het eind van haar gedicht zegt ze:

Hoe kón ik dat niet eerder weten,
niet beter zien in vroeger tijd?
Hoe moet ik het weer ooit vergeten?

Weer vergeten? Vergeten dat we er maar heel kort zijn?
Wel, daar steekt de Casteelse Poort dus vandaag en het komende half jaar een stokje voor. Níks vergeten! Kijk en huiver om je sterfelijkheid en om de flits waarin jouw unieke bestaantje zich voltrekt! In deze tentoonstelling, met een hoog hoge-hoeden-gehalte, worden we met onze neus op de feiten gedrukt. Al in de prehistorie gingen de mensen dood en daar is al met al nog geen spat verbetering in gekomen! Dag in dag uit rijden de lijkwagens, bijna met de snelheid waarin wij met z'n allen nieuwe maken leggen ze de ouden onder de grond.
[...]
En daar [in Museum de Casteelse Poort] kijk je recht tegen mijn rouwadvertenties aan. Ja sorry, er is geen ontkomen aan. In die advertenties, bijvoorbeeld, laat ik tweeënveertig keer zien hoe een mens aan z'n eind kan komen tussen nu en pakweg 2050.
[...]
Letterlijk met een lach en een traan ben ik toen aan het werk gegaan. De eerste van die serie ging over mijn overlijden in 2007 in de watersnood die in november van dat jaar heel midden Nederland en Westfalen heeft weggevaagd, althans, dat was de bedoeling...
Dat jaar heb ik dus gehaald en die advertentie kan ik zo direct na de opening afvinken. De rest moet ik maar afwachten. Ik heb er op de gok vast wat over geschreven.
[...] Zelfs met mijn 59 jaren en enigszins stabiel bestaan kon ik drieënveertig manieren om te gáán bedenken, drieënveertig scenario's voor een pad dat alle kanten op kon gaan, van eindelijk beroemde dichter tot methadonjunk, van eerbiedwaardige opa in Wageningen tot avonturier in Zuid-Amerika. En als dat in mijn leven kan, kan het in het uwe ook...

Hierbij verklaar ik de tentoonstelling Begraven in Wageningen voor geopend, en kunnen we met z'n allen gaan bekijken hoe ze anderen begraven."

Bij de foto's :

Begraafplaatsen in Amsterdam wit op de kaart; Overloop totaal (foto Becker).; Een blik op de zaal, waarin de wand met advertenties uitloopt (foto Becker); Advertentie over het schaakbord met vaste stukken (foto Becker); Museummedewerkster Melanie Gijsbers meet de overloop; Bij de Edese omroep.